Jak to się dzieje, że jedne książki wydają się czytelnikom ciekawsze od innych? Jak to się dzieje, że jedne książki stają się bestsellerami, a inne nie? Przygotowując wykład „Polskie bestsellery i ich autorzy”, który wygłosiłam 27 marca w Miejsko – Powiatowej Bibliotece Publicznej w Dzierżoniowie na spotkaniu Towarzystwa Oświatowego Ziemi Dzierżoniowskiej, starałam się na te pytania odpowiedzieć.
Książka musi „trafić w swój czas”, musi przynieść czytelnikom to, na co czekają, co ich wzrusza lub porusza, co ich inspiruje, co daje siłę, co zaspokaja ich ciekawość. Ale co innego wydawało się atrakcyjne „wczoraj”, co innego jest interesujące „dzisiaj”.
Henryk Sienkiewicz napisał „Trylogię”, kiedy naród polski czekał na pocieszenie, potrzebował pokrzepienia. Romantyczne wartości, potwierdzające wielkość i niezwykłość jednostki, podarował zwyczajnym ludziom. Uwodzicielsko im wmówił, że właśnie tacy są i miliony uwierzyły. Stworzył przeszłość idealną, wymarzoną i stał się mitotwórcą narodowym. Upowszechnił mit o polskiej waleczności, odwadze, zdolności do poświęceń dla ojczyzny, o narodowej solidarności i łączeniu się dla wspólnej sprawy i sławy. Trudno ustalić, ile w tym heroicznym micie pobożnych życzeń, a ile autentycznego charakteru narodowego. Uproszczenia, typowe dla stereotypu narodowego, budzą zrozumiały sceptycyzm, ale siła wymarzonego ideału mit ten upowszechniła i krzepiła na duchu przez ponad sto lat.
Dużym zainteresowaniem czytelników cieszyły się dwie inne powieści Sienkiewicza:
„Quo vadis”(pokazując upadający Rzymu i martyrologię chrześcijan, wykazał wyższość świata ducha nad światem materii; utwór przetłumaczony został na wszystkie cywilizacyjne języki naszego globu), „Krzyżacy”(dzieło o dużych walorach poznawczych, najlepszy literacki wizerunek polskiego średniowiecza). Te utwory wpływały na Polaków, kształtowały ich światopogląd przez lata.
Współczesne bestsellery są inne. Kinga Rusin po rozwodzie z Tomaszem Lisem, wspólnie z Małgorzatą Ohme, napisała książkę „Co z tym życiem?”(tytuł sugeruje, kto jest prawdziwym bohaterem tekstu). Odpowiadała w niej na pytania i rozwiązywała problemy kobiet, które jak ona przeżyły rozwód, miały kłopoty z dziećmi, szukały dla siebie satysfakcjonujących rozwiązań.
I pewnie dlatego utwór znalazł wiele czytelniczek.
W 2011r. ukazała się autobiografia Danuty Wałęsy „Marzenia i tajemnice” – sprzedaż książki w ciągu kilku miesięcy przekroczyła 300 tys. egzemplarzy, a autorka dostała za nią wiele nagród. Utwór jest ważnym źródłem dla zrozumienia przemian, które zaszły w Polsce. Pozwala zobaczyć, jak wyglądała codzienność rodziny bohatera „Solidarności”, a także, kto był jednym ze źródeł jego sukcesów. Tekst ma również ważny wydźwięk społeczny – daje możliwość identyfikowania się z Danutą Wałęsą. Autorka pokazała, że rodzina, praca, uczciwość i miłość były i są ważnymi wartościami, że można być nie tylko, ale AŻ żoną i matką. Z książki wyłania się kobieta dojrzała, świadoma samej siebie, potrzebująca i potrafiąca krytycznie rozliczyć się ze swego życia. Nadal ma swe marzenia i tajemnice, ale pokazuje siebie, akcentuje swoją obecność, wychodzi z cienia rodziny, męża, historii.
„Każdy szczyt ma swój Czubaszek” Artura Andrusa to rozmowa dwóch wybitnych osobowości, w której autor przepytuje Marię Czubaszek z jej twórczości oraz burzliwego życia towarzyskiego i rodzinnego. We wspomnieniach, pełnych przewrotnych anegdot, pojawiają się m.in.: Jonasz Kofta, Jacek Janczarski, Adam Kreczmar, Agnieszka Osiecka, Jerzy Dobrowolski, Stefania Grodzieńska, Bohdan Łazuka i Jerzy Urban. Dowcipnym dopełnieniem rozmów są fragmenty satyrycznej twórczości Marii Czubaszek oraz liryczne, a zarazem ironiczne ilustracje Wojciecha Karolaka. Czytelnik poznaje życie niebanalne.
Jeden z najwybitniejszych polskich reporterów współczesnych – Artur Domosławski – napisał biografię swojego mistrza i przyjaciela „Kapuściński non-fiction”, za którą został uhonorowany tytułem Dziennikarz Roku 2010. Utwór został przełożony na francuski, włoski, angielski, hiszpański. Miał wielu czytelników, a rozsławił go proces, który rodzina Kapuścińskiego wytoczyła reporterowi (cena książki w związku z tym wzrosła nawet o 400%). W biografii dziennikarz ujawnił m.in. związki polskiego reportera ze służbami specjalnymi PRL, opisuje szczegóły z życia intymnego pisarza i jego trudne relacje z córką. Wdowa po pisarzu od początku domagała się odszkodowania i wycofania jej ze sprzedaży. Dzięki temu książka stawała się bardziej interesująca dla czytelników.
Bestsellery „wczorajsze” były nośnikami wielkich idei, kształtującymi naród i budującymi silne z nim związki. Bestsellery „dzisiejsze” pojawiają się na moment i związane są z jakimś skandalem lub sprawą wywołującą poruszenie, krótkotrwałe zainteresowanie. Przy żadnym z nich nie można się zatrzymać na dłużej, bo szybko się pojawiają i szybko są zastępowane przez inne.
Jolanta Maniecka
